Türk İdare Tarihi Kısa Ders Notları

1.ÜNİTE

___ GÖÇEBE Çobanlık
İlk Olarak Neolitik Dönemde (M.Ö.8000-5000) Hayvanların Evcilleştirilmesiyle Beraber Yerleşik Toplumun Ortaya Çıkışı ile Eşzamanlı Şekilde Beliren Üretim ve Yaşam Biçimi.

___ GÖÇEBE Çobanlık Kültürü
– At, En Önemli Üretim Aracıdır.- Küçük Aile Tipi Hâkimdir.- Maddi Kültür Gelişmemiştir.- İklim, Hayatı Belirler.

__ TARIM; YoĞun ( Entansif)
__ ÇOBANLIK; YaYgın ( Ekstansif) Üretimdir.

__ OTARŞİ Ekonomik ola.Kendi Kendine Yeterli Olma Hâli.

___ ASENA
Göktürk Kurucu Hanedanı ‘Asena’ Boyuna Mensuptu ve Aile Mensupları Kendilerinin Mitolojide Anlatılan Dişi Kurttan (Asena)dan Geldiklerini İddia Ediyordu.

___ SASANİLER
224-651 tar.Hüküm Sürmüş, İkinci Pers İmpar.da- Denen İran Devleti.

___ MANİHEİZM
Hz.İsa, Zerdüşt ve Buda’nın Öğretilerini Harmanlayan MS.III. Asırda Pers İran’ında Yaşayan Ani’nin Geliştirdiği İnanç Sistemi.

___ FEDERASYON
Küçük Örgüt veya Devletçiklerin bir Araya Gelmesiyle Oluşturulan Birlik

___ DEVLET
İktidar, Mevki ve Güç Anlamlarına Gelen Arapça bir Kelimedir. Arapçadaki bir Diğer Eş Anlamlısı __ MÜLK’ tür.

__ TUĞ
Ucuna Çeşitli Renklere Boyanan At Kuyruğu, Tepesine Altın vb. Değerli bir Elementten Sembol ( Kurt Başı, Hilal gibi) Konulan Mızrak.

___ TÜRK KOZMOGONİSİ
– Evren ve İnsanın Yaratılışı ile Devletin Kuruluşu Arasında Sebep Sonuç Bağlantısı Kuran İnanış. – Tanrılar Arasında Hiyerarşi Olduğu gibi İnsanlar Arasında da Benzer Farklılıklar Vardır.yada – Kâinatın Merkezinde Tanrı Olduğu gibi Dünyanın Merkezinde Kağan Vardır.

__ BOD Sözcüğüyle
Eski Türklerde BAĞIMSIZ ve KAĞANLI bir TÜRK Toplumu İfade Edilmekteydi.

__ Amacı Tayin Eden veya Diğer Boyları Ülkü Etrafında
Toplayan BOD’un BAŞKANları,

– Yabgu – Şad – İlteber gibi Payeler Kullanmışlar.

___ BOZKIR İmp.
Hızlı bir ÇÖKÜŞ Sürecine Girmelerinin Nedenleri
– Veraset Sistemindeki Sorunlar
– Üst Düzey Makamların Hanedana Tahsis Edilmesi
– Federatif Bir Yapıya Sahip Olması
– Güçlü Kağanların Çıkmayışı

___ GÖKTÜRK ve UYGUR.Devlet Teşkilatı
– Yabgu _ Şad _ Kündür
– Ayguçı _ ( Devlet Danışmanı)
– Üge _ ( Devlet Danışmanı)
– Yuğruş _ ( Bakan)
– İlteber _ Erkin _ Köl Erkin
– Apa Tarkan _ Tarkan _ Baga Tarkan _ Boyla
– Buyruk _ ( Bakan) _ Buyruk Çor
– Köl Çor _ ( Büyük Komutan)
– İnanç/ İnak _ Ataman
– Babacık _ ( Atabey)
– Tudun _ ( Vergi Görevlisi)
– Tutuk _ ( Asker Vali)
– Subaşı _ (Ordu Komutanı)
– Alpagu _ ( Subay)
– Şengün _ ( Komutan/ General)
– Çavuş _ ( Kılavuz)
– Kalabur _ ( Lider)
– Yula _ Elçi
– Tilmaç_ ( Tercüman)
– Agıçı _ ( Hazinedar)
– Alumçı _ ( Tahsiladar)
– Tamgacı _ ( Mühürdar, Tuğracı),
– Emçi _ ( Tabib)
– Bitikçi _ ( Kâtip)
– Yargucı _ (Yargıç)

___ İLKELER
– Oksızlık _ ( Bağımsızlık)
– Uluş _ ( Ülke)
– Kün _( Halk)
– Töre _ ( Kanun)

___ YÖNETİCİLER
– Kut’lu Kağan
– Toy _( Kurultay – Meclis)
– Buyruk _( Kağan’ın Yardımcıları – Bakanlar)
– Hatun _( Kağan’ın Eşi )
– Tigin _( Şehzade)

__ OKSIZLIK – ( Bağımsızlık )
Göçebe – Çoban Toplumların En Başat Özelliği
– Siyasi
– Ekonomik veya
– İklim Koşullarında Zorda Kalındığı Takdirde Yeni Toprak/ Mekân Arayışına Girmeleri Ama En Nihayetinde Kendisine Manevra Sahası Açabilecek Bir İmkân Yaratmasıydı.

__ ULUŞ – ( Ülke)
Devletin Hâkimiyet Sahası,Hükümdarın Keyfince İdare Ettiği Bir Toprak Parçası Değil, Milletin Malı, Devletin Temeli ve Kağanların Korumakla Yükümlü Oldukları Değerli Bir Emanetti.

__ KÜN – ( Halk)
Köle Sınıfının Bulunmadığı Bilgisinden Hareketle Sınıflara Ayrılan Bir Toplumsal Yapının Oluşmadığı, Kişilerin Dolayısıyla Tabi Olduğu Boy, Bodun Toplumdaki Konumunun Devletin Kuruluş Sürecine Yaptığı Katkı Kadar Değerlendiği İleri Sürülmüştür.

__ TÖRE – ( Kanun)
Töreler, Hem Tecrübelerden/ Yaşanmışlıklardan Hem Beylerin Kağanların Uygulamalarından Süzülerek Yaygınlık Kazanmış, Mücadelenin Hakim Olduğu
Bir Coğrafyaya Düzen, Nizam Getirmiştir.

___ KUT’LU KAĞAN
Eski Türkler de Tahtın Hakanlarını, Tanrı İhsanı Olduğunu Düşünüyorlardı.
– Türk Kağanı Hem Zaman Hem Mekân Anlamında Dünya Hâkimiyeti İçin Gönderilmişti. – Kağan’ın bir Diğer Vasfı, Küç (Güç) Sahibi Olmasıydı – GÖK Kavramı, Manevi Hayatın Olduğu Kadar Siyasal Hayatın da Merkezindeydi.
_ Örn.: Kağan Çadırının Önüne Dikilen Tuğ’un Dokuz Kollu Olması, Hem Dokuz Gezegeni Hem de Göğün Dokuz Kat Olduğunu Göstermekteydi.
– Dünyanın da Dokuz Bölgeye Ayrıldığına İnanılıyor ve Tümü Üzerinde Kağanın Hakkı Olduğu İddia Ediliyordu.

__ KOZMİK Bakış Açısıyla
Devletin, Sağ ve Sol, İç-Dış, Ak- Kara, Büyük- Küçük, Doğu- Batı Olmak Üzere
(Güneşin Doğuş ve Batış Yönleri) 2 Kanada Ayrılmıştı.

__ ESKİ Türk İmparatorluklarında
Hükümdarlar Farklı Zamanlarda Farklı Ünvanlar Kullanmışlar
-Tan- hü
– Fan- yü
– İdikut
– İlteber ve
– Erkin bunlardan sadece birkaçıydı.

_* Ancak Hiçbiri KAĞAN Kadar Kalıcı Olmamıştır.
_ Daha Sonraki En Yaygın Hükümdarlık Sembolleri
– Otağ / Davul / Sorguç / Yay / Taht / Tuğ

__ KURT,Türkler İçin Önemli Bir Simgeydi ve Kağan Tuğ’larının Tepesine Altından Bir Kurt Başı Yerleştirilmişti.
_ Kurt Kağana veya Ailesine Hayat Boyu Kabilinden Bağışlanmamıştır.
– Başarısız Seferler,
– Ekonomik Yoksunluk veya
– Adaletsizlik gibi
Kötü İdare Biçimleri Sergilemesi Üzerine Görevden El Çektirilebilirdi.
__ Eski Türk İmparatorlukları Kuruluş ve Gelişmelerini,
Karizmatik ve Güçlü Kağanlara Borçlularsa da,
– Meşrutiyetlerini Siyasi ve Askeri Başarıları Kadar
TÖRELERE de Sımsıkı Şekilde Bağlamaya Çalışmışlardı.

___ TOY ( Kurultay – Meclis)
– Törenin Gereği, Yılda 3 Defa Toplanırlardı.
__ Yeni Yılın İLK AYInda, Kağan Otağında Toplanan İLK Toy’da Ağırlıklı Olarak DİNSEL Ritüeller Yerine Getirilmekte, Yeni Yıl İçin Selamet ve Zafer Dilemek İçin Tanrıya Yakarılmaktaydı.

_ Yılın BEŞİNCİ AYında Toplanan Toy,
– Daha Çok Siyasi Gündemi ile Ön Plana Çıkmaktaydı.
– Kağan Seçimi,
– Politikaların Gözden Geçirilmesi ve
– Belirlenen Hedeflere göre Yetki Dağılımının Gerçekleştirilmesi
Hep Bu Mecliste Ele Alınan Konular Arasındaydı.
– İLKBAHAR Toy’una Katılım Şarttı ve Aksi Hâli,
Devlete İhanetle Birdi.

_ SON (Toplanan) TOY,
Sonbaharda Toplanır ve Adeta – Devletin Maddi Gücünün Anlaşılması İçin,
İnsan ve Hayvan Sayımı Yapılırdı.
– Ülke İçindeki Anarşiye Son Vermek İçin de Toplanabilirdi. Toyun Siyasal Karakteri Kadar Önemli Bir Dğer Boyutu, – Yasa Yapma yani TÖRE Koyma Yetkisidir.Toy Onayı ile İşlerlik Kazanan Kağan Töreleri,
Halk İçinden Çıkan Törelerle Beraber – Devletin Siyasi- Toplumsal Yapısın› Şekillendirmekteydi. – Devletin Kuruluş Yasasının Belirlendiği İLK Toy, En Büyük Toy’du.

__ İLK Toylar Genellikle Devlet Kurucularının Adıyla Anılmıştır.
– Oğuz Han Töresi ve Orun ile Ülüşü, – İstemi Kağan Töresi gibi.

___ TOY ‘a,
– Avrupa Hun Devletinde __ LOGADES
– Peçeneklerde __ KOMENTON
– Oğuzlar’da __ TİRNEK Denmekteydi.
– Toy’a Katılan Kişilere _ TOYGUN Adı Veriliyordu.

___ TOY; Yönetici Tabaka Kendi İçerisinde
1- Kağan
2- Buyruklar
3- Beyler Olarak Ayrışmıştı.

__ BUYRUKLAR (Kağan’ın Yardımcıları – Bakanlar)
– Öncelikle Kağana Karşı Sorumludurlar.
– Sorumlulukları Açısından, İç – Dış Olarak Ayrılmış.
– Farklılık, Saray ile Saray Dışı Görevlendirmeden Kaynaklanmaktaydı.
Eğer Buyruk, Kağanın Yanında ise _ İÇ Payesi Veriliyor ve – Sarayın Dışında Görev Alan, Üst Düzey Asker – Sivil Devlet Adamlarından, Buyruklarından Ayrılıyordu.
GÖKTÜRKLER, İç Buyruklarını = SEBEG Olarak Adlandırmışlardı.
Sebeg: Çince bir Kelimeydi ve = KATİP Anlamına Gelmekteydi.
_ Her Buyruk Taşıdığı Sorumluluğa göre, – Buyruk-Çor/ Çi-Si / İlteber gibi Ayrı bir Ünvan Almıştı.

___ HATUN ( Kağan’ın Eşi )
– Karar Alma Sürecinde En Az Kağan Kadar Söz Sahibiydi ve
– Hatunun Konumu Protokol ve Sembolik Olarak O Kadar Önemliydi ki
Uygurlar, Göktürk Devleti’ni Tamamen Yıktıklarını Göstermek İçin
Yazıtlarına Göktürk Hatununu Esir Aldıklarını Belirtme Gereği Hissetmişlerdi.
– Kendilerine Ait Otağları ve Buyruk’ları Bulunmaktaydı.
– Protokolde Eşlerinin Yanında Yer Alırlardı.
– Diplomaside Elçi Gönderir ve Kabul Ederlerdi.
– Kağanlar Gibi Bir Tanrı İnayeti ( Karizma) Taşıdığına İnanılmaktaydı.
– Kağanların Evliliklerini Belirleyen Unsur; Siyasetti.

__ TİGİN ( Şehzade )
– İdare Sanatında Tecrübe Kazandıkları Asıl Mevki, Devletin Sağ veya Sol Kolunda Verilen BAŞBUĞLUK Göreviydi.
– Bu Kolları Aynı Şekilde Kendi İçerisinde 2 Ayırarak 4 Ana Yönü Ortaya Çıkarıyordu (Tört Bulung)
– Tiginlere Bazen Hunlarda Olduğu gibi = SOL BİLGE TİGİN
– Bazen de Göktürklerde Olduğu Üzere = FLAD Ünvanı Verilerek Devletin Doğu Tarafının İdaresi Emanet Edilirdi.
– DOĞUda Görevlendirilen Tigine = TÖLÖS FLAD
– BATIdakine ise = TARDUŞ YABGU Ünvanı Verilmekteydi.
Görev.ile Beraber Kendisine Bir Tümen de Asker Tahsis Edilirdi. – Veliaht Olan Tigine Bazen Devleti Oluşturan Boyların Birinin Kontrolünün de verildiği olurdu.

2. ÜNİTE

__ TALAS Savaşı
Müttefik Abbasi – Karluk Ordusunun, – Çinlileri Yendiği ve Bunun Sonucunda
– Orta Asya Kapılarının İslamiyet’e Açıldığı Savaş (751).

__ SAMANİLER:
– Kökenleri Tartışmalı (İran veya Türk) 874-1005 tar.Hüküm Sürmüş,
– İslamiyet’in Orta Asya’ya Yayılmasını Sağlamış, – Kadim İran Yönetim Geleneklerine Sahip Çıkmış Hanedan.

__ HAREZMŞAHLAR Devleti
1077-1231 yıl.İran ve Batı Türkistan Coğrafyasını Kontrol Altında Tutmuş Türk Devleti

__ YUSUF HAS Hâcib (1017-1077)
Balasagunlu Yusuf Olarak da Anılan, Türk Dilinin Yüz Akı, Aynı Zamanda Dönem Siyaset Anlayışını Gözler Önüne Seren Kutadgu Bilig (Kutlu Kılan Bilgi) İsimli Eserin Yazarı, Karahanlı Devlet Adamı.

__ ABBASİLER (750-1258):
Emevi Hâkimiyetine Son Vererek İslam İmparatorluğunun Başına Geçen Arap Hanedan

__ KINIK
Selçuklu Devletini Kuracak Olan ve Oğuzların24 Boy’undan Birisi Olan Boy.

__ SELÇUK Bey’in 5 Oğlu Bulunmaktaydı
Arslan Yabgu / Mikail / Musa Yabgu /Yusuf İnal ve Yunus.

__ DANDANAKAN Savaşı (1040)
– Selçukluların Rüştünü İspatladığı, – Bağlı Oldukları Gaznelileri Dize Getirdikleri,
– Bir Anlamda Devletlerinin Temellerini Attıkları Savaş.

__ MOĞOL İstilaları
Japonya’dan İtalya’ya Kadar Geniş Bir Coğrafyayı – Tüm 13.y.y Boyunca Etkisi Altına Alan Moğol Saldırılarıdır.Özellikle 1220’lerden İtibaren Anadolu’ya Yönelik Yoğun Türkmen Göçünü Tetiklemiştir.

__ SURİYE Selçuklu Devleti
Melikşah’ın Ölümü Üzerine Onunla Daha Öncesinde Taht Mücadelesine Girişen TutuşTarafından Bağımsızlığı İlan Edilmiş (1092) Ancak Kendisinden Sonra Oğulları Rıdvan (Halep) ve Dukak (Şam) Arasında Pay Edilmişti. – Devlet Özellikle Haçlılar Karşısında Alınan Yenilgilerle Gücünü Yitirmiş ve 1117’de
Halep Şahının Hapsedilmesiyle Tarihe Karışmışlardı.

__ KİRMAN Selçuklu Devleti
Çağrı Bey’in Oğlu Kavurd tar.İran’ın Güneyinde Kur.Devlettir. Kavurd’un Melikşah Tarafından Boğdurulmasından Sonra Dahi Bölge, Çocuklarının Kontrolüne Bırakılmış, Melikşah’tan Sonra Özerk Bir İdare Sergileyerek 1187 Yılında Yönetim Merkezleri Berdesir’in Oğuzlar Tarafından Fethiyle Tamamen Yıkılmışlardır.

__ IRAK Selçuklu Devleti
Devletin Temelleri, Sencer ve Tapar Arasındaki Mücadelede Atılmıştır. – Sencer ile Yapılan Protokolde Irak Toprakları Tapar ’a Bırakılmış ve Söz Konusu Mülki Taksimattan Kendi Başına Bir Devlet Doğmuştur. – Gerek Kardeşler Gerek Büyük Selçuklu Sultanının Doğrudan Müdahaleleri Nedeniyle Taht Kavgalarından Kendini Kurtaramayan Devlet, Bir de Kendisine Bağlı, Emir ve Atabeglerin (İmadeddin Zengi ve Mengübars gibi) İsyanları Karşısında Zor Durumda Kalmış ve 1194 tar.Bir Başka Türk Hanedanı Harezmşahlılar tarafından Ortadan Kaldırılmıştır.

__ ANADOLU Selçuklu Devleti
– Selçukluların Anadolu’daki Devletleşme Süreci, Aynı Zamanda Anadolu’nun Türkleşmesinin Tarihidir. – Arslan Yabgu’nun Torunu Kutalmış’ın Sultan Tuğrul ve Alp Arslan’a Karşı Yürüttüğü Başarısız İktidar Mücadelesini – Kendisi Hayatı, Çocukları ise Uçlarda Sürgün Hayatı Çekerek Ödemek Zorunda Kalmışlardı.
– Çocuklarından Üçü, Sonrasında Alp Arslan tarafından Ortadan Kaldırılırken, Sadece Süleyman Şah Hayatta Kalmış O da Anadolu’ya Göç Eden Türkmenlerin Liderliğine Soyunarak Malazgirt Savaşı’ndan Sadece Dört Yıl Sonra İznik’i Bizanslılardan Almış ve Devrin Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah tarafından
(Süleyman Şah)SULTAN-I RUM Payesi ile Onurlandırılmıştı.

__ SELÇUKLU Dev.Kurulduğu Sıralarda, Abbasi İmparatorluğu Çökmüş, Yerine Birbirlerine Karşı Üstünlük Sağlayamayan, Mezhep Kavgalarıyla Günü Tüketen (Şii-Sunni) Pek Çok Devletçik Kur. (Tavaîf-Mülûk)._ Selçuklular TUĞRUL Bey’den İtibaren Bağdat’taki Halifeye Prestij Kazandırıp, evcut Siyasal Enkazı Ortadan Kaldırırken, Kendileri de Karşılığında Faaliyetleri İçin Meşrutiyet Kazanmışlardı.
__ İTTİFAKIN Sonucunda,
– Hanefi Mezhebi Etki Alanını Genişletmiş, Özellikle Medrese Politikası, Sürecin Çok Daha Sistemli Şekilde Kontrolünü Sağlamıştır. Ancak, Yönetim Açısından Asıl Vurgulanması Gereken,- Türk Yöneticilerin Eski KUT Söylemlerinden Ziyade – Meşruiyetlerini Daha Dünyevi Referanslarla Açıklamaya Başlamış Olmalarıdır.

Anadolu Topraklarının Mirî Sistem İçine Çekilmesi, Geleneklere ve Tarihi Pratiklere Uyularak mı Yoksa Gaza Sürecinde Dinî ve Askerî Bürokratların Ortak
Çalışmaları Sonucunda mı İnceltilerek Hayata Geçirildiği Henüz Aydınlatılmamış Konular Arasındadır. Yalnız – Mirî REJİM; Hz. Ömer’in Irak Fethi’nden Sonra
Şer’i Yoruma Dayanan Toprak Taksimatıı ile Selçuklu İkta Sisteminin (yani Örfi Tatbikatın) Anadolu’da Başarılı Şekilde Kaynaştırılması Olarak Yorumlanabilir.

3.ÜNİTE –

__ İLHANLILAR (1256-1335)
– Cengiz Han’ın Torunu Kubilay ve Mengü Hanların Kardeşi – Hülagû Han taraf. Kurulmuştur. – Tebriz Başkent Olmak Üzere bu Günkü
– İran – Azerbaycan – Afganistan – Pakistan ve – Anadolu Topraklarını İçine
Alan Moğol Devleti’dir.
_ İdari Anlamda. Çevre Ülkeleri Ama Özellikle Osmanlıları Etkilemişlerdir.
Ör.: Mali İşlere Bakan DEFTARDAR Terimi İlhanlılardan Gelmekteydi.

__ REAYA
– Vergiye Tabi Olan Askerî Seçkinler Dışında Kalan Müslüman veya Gayrimüslim Tebaaya Osmanlılarda Kullanılan Terim.

__ OSM.Kur.ve KLASİK Dön. Tabakalar
1- İcra AskerLeri
– TımarLı SipahiLer
– MaaşLıLar
2- ULema
3- KentLiLer
– TüccarLar ve SarrafLar
– Lonca Esnafı
4- KöyLüLer
5- GöçebeLer

__ KRONİK
Tarih Sırasına Göre Kayda Geçirilen Olayları İçeren Eserlere Denir.
Osmanlıcası: VAKAYİ’NAME’dir

__ DİVAN-I -Hümâyûn
– Farsça Kökenli bir kelimeydi ve – Danışma Meclisi, Günümüz – Bakanlık Ofisi Anlamlarına Geldiği gibi – Küçük Şiir Kitapları da yine bu Adla Anılmaktaydı.

__ ÇANDARLI Ailesi,
– Erken Dönem Osmanlı Tarihinde Büyük Hizmetler Veren ve Önemli Görevler
Üstlenen Bir Türkmen Ailesidir.

__ AŞIKPAŞAZADE
– Osmanlı Kronik Yazarlarından Eseri Günümüze Ulaşabilen En Erken Tarihli Kroniğin Yazarıdır. Eserini XV. yüzyıl Başlarında Kaleme Almıştır. Aşıkpaşazâde; Orhan Bey’in, – Kandıra- İzmit Yöresi Sancağını; = Süleyman Paşa’ya,
– İnönü Sancağı’nıda; = Diğer Oğlu Murad Gazi’ye Ver.Belirtmiştir

__ ALAEDDİN PAŞA
– Orhan Gazi’nin Kardeşi İLK Veziridir

__ MEHMET NEŞRİ
– En Erken Osmanlı Kronik Yazarlarındandır.

__ DURSUN FAKİH
– 1300’lü y.y Karacahisar’a Osman Gazi tar.Atanmıştır. Ayrıca Dursun Fakih’e ait
Osman Gazi’nin Askerleri ile İlişkilerini Anlatan = GAZAVATNAME Önemli Bir Eserdir.

__ LALA ŞAHİN
– PAŞA Ünvanını Alan İlk Rumeli Beylerbeyidir.

__ ENDERUN
– Sarayın Padişaha Ait Olan Kısmıdır ve İç Saray Anlamında Kul. Burada,
– Padişahın Özel Hizmetlerini Gören Üst Düzey Osmanlı Erkânının Eğitildiği Odalar Mevcuttur.

__ EVRENESOĞULLARI
– Akıncı Ailelerinden. XIV. yüzyıldan İtibaren – Nesli Günümüze Kadar Ulaşan Önemli bir Ailedir. Evrenos Bey, Osmanlı’nın Balkan Fetihlerinde Yer alan
– UC Beylerinin EN Önemlisi Sayılabilir. – Yaptığı Fetihler Kadar Kazandığı Mülkler ve Zenginliğiyle de adı Kaynaklara Konu Olmuştur.
_ KILIÇ HAKKI Olarak Elde Ettiği Mülkleri, Vakfa Dönüştüren Evrenos Bey,
Sadece Fetih Yapmakla Kalmamış, – Kurduğu Vakıflarla Balkan Topraklarının Türkleşme ve Müslümanlaşmasına da Katkıda Bulunmuştur.

OSM.Devleti’nin Başta Yönetim Olmak Üzere Diğer Alanlarda Sadece Eski Türk/ İslam Dev.Değil, Aynı Zamanda – Önce Komşu Olduğu, Sonra da – Ele Geçirdiği Bizans Devleti’nden Etkilendiğine Dair Görüşler de Söz Konusudur.

XV-XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livası, Vakıflar- Mülkler- Mukataalar adlı Eserinde, – Beylerbeyilik Olmayan Küçük Yerlerin EYALET Adı ile Belirtildiği ve – NAHİYE Kelimesinin de Beylerbeyilik Yerine Kullanıldığını Belirtilmiştir.

4.ÜNİTE

___ SARAY
Padişahın Hem Özel Hayatının Geçtiği Hem de Devletin Yönetildiği Yerdi. Saray,
– Enderun ve Birun Olmak Üzere 2 Bölümden Oluşuyordu. Bu İki Bölüm Babü’s-saade (Orta Kapı) denilen Kapıyla Birbirine Bağlanmıştı.

1- ENDERUN
Padişahın Özel Hayatının Geçtiği Sarayın İÇ Bölümüdür. Burada Padişahın Hizmetine Bakan, Güvenilir Kimselerin Bulunduğu Hizmet ve Eğitim Odaları ve Harem Bulunuyordu.

__ Enderun’daki ODALAR
a. HASODA
= Bu Oda En Üst Rütbelileri Barındırırdı. – Padişahın Günlük Hizmetine Bakarlardı.
– Hasodabaşı Giyinmesine/ Kuşanmasına
– Silahdar Silahlarına
– Çuhadar Dış Giyimine
– Dülbentçi İç Giyimine
– Rikabdar Ayakkabılarına Bakan Ağalardı.
b. HAZİNE Odası
Padişahın Özel Hazinesine Bakarlardı.
c. KİLER Odası
Yemek ve Sofra Hizmetlerini Yaparlardı.
d. SEFERLİ Odası
Berber, Terzi, Müzisyen gibi Görevliler Bulunurdu.
Bu Odaların Her Birinin Başında Bir AĞA bulunuyordu.

__ Sarayın Enderun HALKI
– Devşirmeden Hristiyan Tebaanın Çocukları ile – Savaşlarda Esir Alınıp Yetiştirilen Gençler ve – Gönüllüler Oluşmaktaydı.

__ Sarayda DEVAMLI Personeli
– Hadımlar Oluştururdu. Bunlar, Disiplini Koruyan ve Oğlanları Terbiye Eden, Hadım Edilmiş Personeldi. – Bütün Hadımların Başı, Kapı Ağası (Babü’s-sade kapısı) idi. – Bunların Padişaha Doğrudan Arzda Bulunma Yetkisi Vardı.
– Kapıağası, Padişah Adına Sarayın Mutlak Amiridir.
– Oğlanlar, Büyük Oda ve Küçük Odada Normal Olarak 4 yıl Tahsil ve Terbiyeden Sonra Yeni Bir ElemedenGeçerler. Buna ÇIKMA Denir. _ Çıkmada En Uygun Görünenler Hazine ve Kiler Odalarına Alınırlar, Kalanlar Kapıkulu Süvari Bölüklerinden Sipahi Oğlanları ve Silahdar Bölüklerine Verilir.

__ BİRUN
Sarayın DIŞ Bölümüydü.
– Birun’da Geniş bir Yönetici Kadro Yer Alırdı.
_ Birun’daki KAPIKULLARI
– Yeniçeriler
– Altı Bölük Halkı ( Sipahiler, Silahdar,
Sağ ve Sol Garipler, Sağ ve Sol Ulufeciler.)
– Topçular ve Cebeciler
– Mehterler
– Müteferrikalar (Enderun’dan Çıkma İçoğlanlar,
Beyzade Çocukları, Devlet İleri Gelenlerinin Çocukları)

_ Birun’da BAŞKA Görevliler de Vardı. Başlıcaları:
– Padişah Hocası: Şehzadelerin Eğitimiyle Meşgul Olurdu.
– Hekimbaşı: Cerrahbaşı da Denilen Doktordu.
– Çavuşlar ve Çavuşbaşı: Haberleşme ve Elçilik Görevini yapar.

__ Saray Dışındaki Görev.Atanarak Ödüllendirilenler
– Müneccimbaşı
– Mimarbaşı
– Seyisler
– Okçular
– Rikabdarlar
– Darbhane Emini vb…Üstün Başarı Gösterenler

__ Bunların GÖREVLERİ
_ YENİÇERİ Ocağı
Osm.Ordusunun Ağır Piyade Sınıfını Teşkil Ederler ve Harpte Ordu Merkezinde Padişahın Önünde Bulunurlardı. – Padişah, Sefere Giderken Hududa Yaklaşınca,
Etrafında Yürüyerek Gece – Gündüz Onu Muhafaza Altında Bulundururlardı.
– İstanbul’da Bulundukları Zaman ise İçtima Günlerinde Nöbetle Divan-ı Hümayun Muhafızlığı Yaparlar – Yangın Olursa Söndürmeye Giderler
– Yeniçeri Ağasıyla Kol Gezerek ve Karakollarda Bulunarak Asayişi Sağlarlar. Bundan Başka, – 3 Senede Bir Değişmek Üzere Hükümetçe Uygun
Görülen Serhat Kalelerinde Muhafızlık Ederlerdi. – En Büyük Kumandanları= Yeniçeri Ağası idi

___ KUL Sistemi
Osm.Dev.Yapısı.Temel Örgüt. Modelidir. – Osm.Padişahları Kendi İcra Gücünü, Yalnız = Kendi Kullarına Emanet Etmeyi Bir Prensip Olarak Kabul Etmişlerdir.
– Kul Sisteminden Gelenlere Yalnızca = Askeri Makamlar Verilmiş,- Maliye ve Yazı İşleri Şefliklerine Genellikle = İlmiye sın.Türk ve Müslüman Unsurlar get.

__ Osm.KAMU Personeli Sis.
– İLMİYE
– SEYFİYE
– KALEMİYE Arasında Paylaşılan

__ ÜÇlü İşlevsel Ayrışma
= TAŞRA Yönetimine de Yansıtılmıştır.

_ Askeri- İdari- Adli- İdari Yetki ve Sorum. = KADIya
_ Mali- İdari Yetki ve Sorumluluğun = DEFTARDARA Bırakılması ve
– Bu İşlevlere bir tür İdari Özerklik Veri = Kontroller ve Dengeler Sistemi kurul.

__ DİRLİK
Devlet Bazı bölgelerin Vergi gelir.Hizmet veya Maaş Kar.olarak Devlet görev. ayırırdı. Devletin Tahsis Ettiği ve Miktarı Belirlenmiş Olan bu Gelir Kaynağına Dirlik denilirdi.

__ Dirlik Sis.TOPRAĞIN
– MÜLKİYETİ = Devlete
– VERGİSİ = Dirlik Sahibine
– KULLANIM Hakkı = Köylüye Aittir.

__ TIMAR Sisteminde
– Reaya
– Sipahi ve
– Devlet
Olmak üzere ÜÇ Temel taraf bulun.Bunların, _ Birbirlerine karşı nasıl Davranmaları Gerektiği,
– Kanunname
– Adaletname
– Fermanlarla Belirtilmişti.

__ Osm.Bürokratik Yapısının
İŞLEVSEL Ayrışmaya Göre
_ BEY
– Sultan›n Yürütme Yetkisini Temsil eder.
– Kad› Hükmü olmadan hiçbir Ceza Veremez.
_ KADI
– Hukuki/ Yarg› Yetkisini Temsil eder.
– Bey Erki olmadan Kendi Kararını Yürütemez.
– Emirleri Doğrudan doğruya Sultandan alır,
– Sultana Doğrudan Doğruya Dilekçe verir.

__ OSM.Eyalet idaresi.bu Kuvvetler ayrımını
Adil bir Yönetimin de Temeli saydılar.
– Sultanın Kulları = İcra Yetkisini Kullanma,
– İlmiyye = Bütün Hukuki ve Mali Meselelerin Yönetim ve Denetimi de dâhil,
= Kanunların Uygulaması ile Görevlendirildiler. – Yönetimin her İki Kesimi Merkezi Hükümete Bağlı Fakat Birbirinden Bağımsız idiler.

___ OSM.ÜST Kamu Per.Askeri sın.Üyeleri
1- SEYFİYE Sınıfı (Ehl-i Örf)
– Osm.Dev.Padişah Örfünü uygulayan sınıf.
– Yönetim ve Askerlik görevini yerine getirir
– Ehli Örf, Ehli Seyf ve Ümera gibi isim.ver.
__ Divan-ı Hümayun’daki Temsilcileri
– Vezir-i Azam ve Vezirlerdi.
__ Divan DIŞINDA
– Beylerbeyleri
– Sancak Beyleri
– Kapıkulu Askerleri
– Tımarlı Sipahiler

2- İLMİYE Sınıfı- Ulema (Ehl-i ser’)
– Medreselerde İyi Eğitim Görmüş,
– Adalet, Eğitim ve Yargı gör.üstlenen grup
– 3 Önemli Görevi vardı
a- TEDRİS Görevi: Eğitim-Öğretim görevi.
Bu görevi Müderris, Muallim gibi Kişiler yür.
b- KAZA Görevi: Yargı görevidir.Bu görev
Kadılar tarafından Yürütülürdü. Kadılar
İslam Huk.göre Davalara bakar ve Karar ver.
c- İFTA Görevi: Fetva gör.
Yapı.Şeriata uygun olup olmadığı konu.fikir
beyan etme gör.Fetva verme Yetki.sahip
olan Müfti den.Müftilerin En Üst Rütbelisi
– Şeyhülislam ve Kazaskerlerdi.

3- KALEMİYE Sınıfı (Ehl-i Kalem)
1- ASIL Üyeler
a- Vezir-i azam
b- Kubbealtı Vezirleri
c- Kadı Askerler
d- Nişancı
e- Defterdarlar
f- Rumeli Beylerbeyi
(Günümüzde Bürokrasi diye adlan.bu sın. En Üst Rütbelileri Nişancı ve Defterdarlar)

_ 1. BELLİ bir Statüye Ulaştıkları Zaman Divan-ı Hümayun Üyesi Olan görevliler
a- Yeniçeri Ağası
b- Kaptan-ı Derya
_ 2. Divan-ı Hümayun Üyesi olmamakla beraber Toplantıara katılabilen Kişiler
3. Beylerbeyi Rütbesindeki Yöneticiler
b- Mazul Beylerbeyleri

4- Divan-ı Hümayun’un Yardımcıları
_ BİRİNCİ Derece Yardımcılar
a- Reisülküttap
b- Tezkireciler,
c- Çavuşbaşı
_ DİĞER Yardımcılar
a- Büro İşlerinin görülmesinde Çalışanlar
b- İnfaz İşleri ile görevli olanlar

1- EYALET → Beylerbeyi
2- SANCAK → Sancakbeyi
3- KAZA → Kad› → Subaşı
4- NAHİYE (Köy grupları)
a. Serbest Tımar(has-zeamet-vakıf tımarı)
= Subaşı
= Naib
b. Serbest Olmayan Tımar (sipahi tımarı)
= Subaşı
= Naib

_ OSM.Dev.İdealize ettiği Merkeziyetçi yapıyı – Yatay/ Mekânsal örgütlenmede
Taşraya Hakim Olabilmek için
= TIMAR Sistemi
– DİKEY/ Sınıfsal örgütlenmede Tebaaya/ Üreticiye Hakim olabilmek için
_ KUL Sistemi
Uygulama.ile Kurmaya Çalışmış ve bunları
_ KLASİK Dön.boyunca Başarıyla Uygulamış

__ Divan’ın Toplan.yer Kubbealt’dır
Üç Kubbeden oluşmaktadır.
1- Kubbe= Divan’ın Esas Salonudur ve divan
Üyelerinin Sedirler üzerinde oturduğu salon.
2- Kubbe= Katipler ve Reisülküttab vardır.
3- Kubbe= Sandıklar içinde Devlete ait
Defterler muhafaza edilir
__ Divan-ı Hümayun da
– Erkan-ı Erbaa
(Nişancı, Kazasker, Defterdar, Vezirler) Dışında Asli Üyeler ve Kâtiplerde vardır
__ Alınan Kararları Uygulayan
– Kapıcıbaşı
– Bostancıbaşı
– Subaşı gibi görevliler vardır.

__ Reisülküttaba (Nişancı) bağlı Kalemler
a- Beylikçi Kalemi
b- Tahvil Kalemi
c- Ruus Kalemi,
d- Amedi Kalemi

__ DEFTARDARA Bağlı Kalemler
– Ruznamçe Kalemi
– Maliye Emirleri Kalemi
– Tarihçi Kalemi
– Gelir ve Gider Kalemi

__ Defterdara Bağlı ve Onun
ALTINDAki Görevliler
– Başbaki Kulu
– Cizye Başbaki kulu
– Veznedarbaşı
– Sergi Nazırı
– Sergi Halifesi